فرهنگ، محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مساله کتاب، کتابخوانی و ترویج مطالعه در جامعه، خصوصا در میان جوانان و نوجوانان است. در واقع از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر جامعه سرانه مطالعه، میزان تولید و مصرف اطلاعات و کالاهای فرهنگی در آن جامعه است و بنا بر اهمیت این مساله دولت‌ها و سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌هایی در این رابطه صورت داده‌اند.
کتاب، موضوع بسیار مهمى است، اما وضع کنونى کتاب در کشور، متناسب با شأن، سابقه و داعیه فرهنگى ایران و هدف هاى ترسیم شده براى جمهورى اسلامى نیست. کتاب بهترین وسیله انتقال میراث ادبی از نسلی به نسل دیگر است و به انسان ها کمک می کند تا میراث فرهنگی و ارزش های دینی وتاریخی خود را بشناسد و به آن ارج نهند.
خانواده اولین بنیان تاثیرگذار در جامعه به شمار می رود. پدر و مادر نقش مهمی در شکل گیری عادات فرزندان خود دارند و نهادینه کردن عادت حسنه کتابخوانی از زیباترین عاداتی است که با تدبیر و آینده نگری والدین منجر به تربیت نسلی کتابخوان می شود و بدین ترتیب برای کسب تجربه و دانش همیشه به کتاب خوب مراجعه می کند و در تنهایی ها و خلوت خود با کتاب انس می گیرد و با بدترین و پرخسارت‌ترین تنبلى‌ها، که تنبلى در خواندن کتاب است بیگانه است.
کلاس کتابخوانی
آموزش و پرورش دومین نهادی است که می تواند با برنامه ریزی های هدفمند خود به نیازهای روحی دانش آموزان پاسخ دهد و انگیزه مطالعه ، شناخت فضائل اخلاقی، فکر کردن و لذت خواندن را برای دانش آموزان فراهم کند و نسلی دیندار،با اخلاق ،بردبار، فداکار و دانشمند تربیت می کند.
بنابراین لازم است در مدارس، ساعتى براى کتابخوانى در نظر گرفته شود. ساعت کتابخوانى فضایی مفید را برای دانش آموزان فراهم می کند تا با فرهنگ کتابخوانى آشنا شوند. به این شکل که معلم با بیانی شیوا کتاب را بخواند؛ یا به این شکل که یکى از دانش آموزان با ذوق و خلاق بخواند و دیگران گوش کنند و یا کتابی را دانش آموزان به صورت نمایش رادیویی و … برای بقیه اجرا کنند.
تبلیغات رنگینِ عجیب و غریب به جای تبلیغ کتاب
شورای عالی کتاب و رادیو کتاب، یکى از کارهاى بزرگ و مهم در سطح جامعه است که بدین وسیله تبلیغات کتابخوانى همه‌گیر می شود. امروزه شاهدیم براى کالاهاى کم اهمیت که تأثیرى هم در زندگى انسان ها ندارند، تبلیغات رنگینِ عجیب و غریبى انجام می گیرد و دستگاه‌هاى ارتباط‌جمعى، مطبوعات، صدا و سیما آنها را پخش می کنند؛ در حالى که آن محصولات ضروری نبوده و یک چیز اضافه در زندگى هستند؛ گاهى بودنشان مفید است، گاهى بودنشان حتّى مفید هم نیست؛ شاید مضر هم هست. اما بدون شک محصولى با عظمت کتاب، با ارزش کتاب، درخور این است که تبلیغ شود؛ تا افراد جامعه به کتاب خواندن تشویق شوند و این فرهنگ به صورت عادت در میان اقشار مختلف جامعه نهادینه گردد.
این سوال در میان افراد مطرح است که چه بخوانیم؟
یکى دیگر از راهکارهای ترویج کتابخوانی آن است که، برنامه‌هاى مطالعاتى براى اقشار مختلف جامعه در مدارس، دانشگاه، مساجد و منازل در نظر گرفته شود تا به مدد آن بتوان جوان ها و نوجوان ها را به کتابخوانى تشویق نمود؛ چرا که در بسیاری از اوقات مراجعه این سوال در میان افراد مطرح است که چه بخوانیم؟ مجموعه‌ى متصدیان امر کتاب چه در وزارت ارشاد، چه در مجموعه کتابخانه‌ها برای این مسئله باید کار جدى کنند؛ در بخش هاى مختلف، براى قشرهاى مختلف، به شکلهاى مختلف، با تنوع متناسب، “سیر مطالعاتى” ترتیب دهند؛ وقتى که جوان، نوجوان، یا کسى که تاکنون با کتاب انس زیادى نداشته است، وارد این سیر شد، حرکت می کند و غالباً مسیر خودش را پیدا خواهد کرد.
در تولید کتاب، چه تولید به معناى ایجاد، ترجمه و نشر کتاب باید به نیازها و خلأهاى جامعه توجه شود؛ و در ادامه، خلأها و نیازهای فکرى را شناسایی کرد و برای رفع خلا ها و برآورده کردن نیازها برنامه ریزی کرد. متاسفانه در بازار کتاب، گاهى اوقات کتاب هایی هست که افراد جامعه را به انحراف می کشاند و بدون تردید برای ذهنیت جامعه از لحاظ جنبه‌هاى مختلف اخلاقى، دینى، اعتقادى و سیاسى زیانبخش است که باید تعریفی جامع از کتاب بد و خوب برای افراد جامعه تبیین شود.
کتابخوانی جز در بین عده ای از اهل علم و دانش و کسانی که قهرا با آن سر و کار دارند متأسفانه در میان مردم امری رایج و روزمره نیست. کتابخوانی باید همانند کارهای روزانه در زندگی مردم وارد شود. طبقات مختلف جامعه شامل مردان و زنان شهری و روستائی و همه کسانی که قادر به خواندن هستند باید با کتاب ارتباط برقرار کنند و در اتوبوس، تاکسی، مطب پزشک، اداره، مغازه و در اوقات فراغت در خانه کتاب بخوانند. اگر مردم از همه اوقات ضایع شده خود مثلا در تاکسى، اتوبوس و یا موارد دیگر استفاده کنند و به مطالعه و کتابخوانى بپردازند و به این امر عادت کنند تا از اینگونه اوقات خود بخوبى براى مطالعه استفاده کنند، جامعه پیشرفت خواهد کرد.
تشویق زنان و مردان متاهل، به کتابخوانی از جمله کارهای بسیار اساسی و مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. کتاب به عنوان منبعی که حاوی معارف بشری است و اذهان آنان را برای خوب فهمیدن، بهتر اندیشیدن و درموضع صحیح تر قرار گرفتن آماده می کند. راهنمایی و آشنا کردن زنان و مردان متاهل با روش های صحیح برخورد با یکدیگر و فرزندان شان با استفاده از تجربیات پیشرفته بشری اهمیت بسیاری دارد.
جاى کتاب را هیچ چیزى نمی گیرد
این که تصور کنیم با پدید آمدن وسائل ارتباط جمعىِ جدید و نوظهور، کتاب منزوى خواهد شد، خطاست. کتاب روزبه‌روز در جامعه بشرى اهمیت بیشترى پیدا می کند. ابزارهاى نوظهور مهمترین هنرشان این است که مضمون و محتواى کتاب ها را راحت و آسان منتقل کنند و جاى کتاب را نمی گیرد.